پاورپوینت اتحاد عاقل و معقول

اسلاید ۱ :

• حقیقت علم از نظر صدرا
• صدرا: علم از سنخ وجود است. گاهی نیز علم را کیفیت نفسانی می‌داند
• وجود در ذات خود نه جوهر است نه عرض. جوهر و عرض بودن وجود، بالعرض است.
• با توجه به این‏که گستره وجود همه چیز را فراگرفته، در مرحله‏ای عرض و مرتبه‏ای بالاتر، جوهر و در برترین‏ مرحله فوق جوهر و عرض باشد که آن ذات واجب الوجود بالذات است.

اسلاید ۲ :

تفاوت میان علم و وجود ذهنی

• صدرا بر خلاف دیگر فلاسفه اسلامی، میان علم و وجود ذهنی فرق‏ گذاشت
• تا زمان صدرا اکثر فلاسفه بر این باور بودند که علم بشر، همان صورت‏های ذهنی اوست.
• صدرا، اشکالات بسیاری بر این اندیشه وارد کرد.
• سپس‏ گفت: حل اشکالات وجود ذهنی، تنها با روش ما ممکن است. ما صور ذهنی را نسبت‏ به نفس صدوری می‏دانیم (یعنی صور ذهنی مخلوق خود نفس است) نه حلولی، و وجود ذهنی را متمایز از علم می‏بینیم.
• من استنار قلبه بنور اللّه و ذاق شیئا من علوم الملکوتیین یمکنه ان یذهب الی ما ذهبنا الیه (اسفار، ج۳، ص۴۹۲)

اسلاید ۳ :

کمال بودن علم نه وجود ذهنی

• به نظر صدرا علم کمال نفس است و وجود ذهنی در سایه علم قرار دارد، شبیه اعیان ثابته در علم خداوند متعال.
• با توجه به همین نکته است که وجود ذهنی را ضعیف‏تر از وجود خارجی می‏داند و اگر گاهی وجود ذهنی را‏ قوی‏تر می‌داند، نظرش به علم است که علم برتر از موجودات مادی خارجی است.
• العلم لیس‏ عباره عن نفس مفهوم الصوره المجرده لأمر بل العلم عباره عن نحو وجود امر مجرد (اسفار، ج۳، ص۲۹۴)
• لیس توسیط تلک الصوره فی ادراک الاشیاء کتوسیط الآلات الصناعیه بل مثالها مثال النور المحسوس فی ادارک المبصرات حیث یبصر النور اوّلا و بتوسطه غیره (اسفار، ج۳، ص۳۱۸)

اسلاید ۴ :

تشبیه علم و وجود ذهنی به نور خورشید

• صدرا، در بسیاری از موارد، علم و وجود ذهنی را به نور خورشید تشبیه کرد: علم چون نور خورشید است که اولا خودش مشاهده می‏شود سپس سبب‏ دیده شدن اشیاء جهان می‏گردد. این نور از مبادی عالیه افاضه شده که بینایی بالقوه‏ توسط آن به فعلیت می‏رسد.
• به یصیر البصر بصرا بالفعل بعد ما کان بالقوه و به یصیر المبصرات بالفعل بعد ما کانت بالقوه (اسفار، ج۷، ص۲۶۴)

اسلاید ۵ :

تفاوت علم و وجود ذهنی به تفاوت در حمل

• هر ماهیتی در ذهن با حمل‏ اولی ذاتی همان ماهیت خارج از ذهن است. چون در حمل اولی ذاتی، نظر به مفهوم است نه مصداق که موضوع و محمول اتحاد مفهومی دارند. پس هر ماهیتی خودش خودش‏ هست. گرچه با حمل شایع صناعی، کمال نفس و مصداق علم است و متحد با نفس‏ می‏باشد (اسفار، ج۱، ص۲۹۴-۲۹۸)
• پس صور ذهنی با حمل اولی ذاتی وجود ذهنی نامیده می‏شوند ولی با حمل شایع صناعی‏ علم آدمی هستند. و وجود ذهنی در سایه علم است.
• با توجه به این‏که‏ علم غیر از وجود ذهنی است، صدرا گاهی گوید: وجود ذهنی ضعیف‏ترین‏ وجود برای یک ماهیت است.
• و هذا الوجود اللشیی‏ الذی لا یترتب علیه الآثار و هو الصّادر عن النفس، یسمّی بالوجود الذهنی و الظلّی‏ (اسفار، ج۱، ص۲۶۴-۲۶۶)

اسلاید ۶ :

حقیقت علم از نظر دیگر فلاسفه

• صدرا: عبارات شیخ در باب علم مضطرب است. وی گاهی علم را امری سلبی؛ گاهی آن را صور ارتسامی در ذهن؛ گاهی صرف اضافه و گاهی کیفیتی ذات اضافه به امر خارجی می‌داند.
• انّ الشیخ یضرب کلامه تاره الی ان یجعل التعقّل امرا سلبیّا و تاره یجعله عباره عن‏ الصوره المرتسمه فی الجوهر العاقل لماهیه المعقول، نصّ علی ذلک فی النمط الثالث من‏ الاشارات، و تاره یجعله مجرد اضافه و تاره یجعله کیفیه ذات اضافه الی الامر الخارجی (همان، ص۲۸۴-۲۸۵)

اسلاید ۷ :

علم از نظر شیخ اشراق

• شیخ‏ اشراق: علم عبارت از ظهور؛ و ظهور از سنخ نور است که در فلسفه اشراق همان وجود مجرد است. این نور گاهی لنفسه (علم‏ شیی‏ به خود) و گاهی لغیره (اضافه نوری میان عاقل و معقول) است.
• امّا الشیخ‏ الاشراق، فذهب الی انّ العلم عباره عن الظهور و الظهور نفس ذات النور لکن النور قد یکون لنفسه و قد یکون نورا لغیره. و حاصل مذهبه هو انّ علم الشئ بذاته عنده عباره عن کونه نورا لنفسه و علم الشیی‏ بغیره عباره عن اضافه نوریه بین شیئین نوریین‏ (همان، ص۲۸۶)

اسلاید ۸ :

داوری صدرا

• صدرا: سخنان او خالی از تناقض نیست ولی‏ می‏توان سخنان وی را به یک اصل ارجاع داد و گفت: به اعتقاد او، علم همان وجود مجرد است، این وجود مجرد اگر لنفسه باشد همان علم شیی‏ به خود است و اگر وجود لغیره باشد، علم به غیر است چه در مرحله حس چه مرحله خیال و تعقل.

اسلاید ۹ :

علم از نظر فخر رازی

• فخر رازی، علم را از مقوله اضافه می‏داند، برخلاف شیخ اشراق که علم را اضافه اشراقی‏ دانست.
• قال، العلم و الشعور حاله اضافیه و هی لا توجد الاّ عند وجود المضافین
• قد اقمنا البرهان علی انّ التعقل حاله اضافیه
• و العجب من هذا المسمّی بالامام کیف زلّت‏ قدمه فی باب العلم (همان، ص۲۵۲، ۳۵۱، ۳۴۴)

اسلاید ۱۰ : 

دو نکته

• ۱- پیشینیان علم را یا صور ذهنی (کیفیت نفسانی) می‌دانستند یا اضافه مقولی بین عالم و معلوم خارجی.
• ۲- فرآیند ادراک‌ حاصل‌ تعامل‌ سه‌ عنصر مدرِک، مدرَک و ادراک است
• نظریه «اتحاد عاقل‌ و معقول‌»، ناظر به‌ رابطه‌ ادراک‌ با عالم است‌.
• فیلسوفان‌ عمدتاً از منظر هستی‌شناسی‌ به‌ این‌ مسأله‌ نگاه‌ کرده‌اند و پس‌ از تبیین‌ جایگاه‌ وجودشناختی‌ علم‌، عالم‌ و معلوم‌، به‌ بررسی‌ دو نسبتی‌ که‌ میان‌ این‌ سه‌ عامل‌ وجود دارد، پرداخته‌اند. در واقع‌ «اتحاد عالم‌ و معلوم‌» بیانگر نسبت‌ میان‌ عالم‌ با علم‌ است‌.